Maden işçisine 2010'da yasayla "rödövans" tuzağı kurulmuş

Soma işçisinin tazminatı tehlikede

Maden Kanunu'na 2010 yılında eklenen bir maddeyle rödövans sözleşmelerinde kamunun sorumluluğu kaldırıldı

KEMAL GÖKTAŞ
TKİ ile Soma Madencilik AŞ arasındaki hukuki ilişkinin "rödövans" adı verilen kiralama yöntemi ile yapılmasının işçilerin maddi ve manevi tazminat taleplerini şirketin yanı sıra TKİ'den de istemelerinin önünü kesebileceği ortaya çıktı. Maden Kanunu'na 2010 yılında eklenen bir maddeyle hizmet sözleşmesinden farklı olarak "rödövans sözleşmelerinde, bu alanlarda yapılacak madencilik faaliyetlerinden doğacak İş Kanunu, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili idari, mali ve hukuki sorumlulukların rödövansçıya ait olduğu" yönünde hüküm konulduğu, bu hüküm nedeniyle Soma'da yakınlarını kaybeden madenci ailelerinin açacağı tazminat davalarında TKİ'nin sorumlu tutulamaması ihtimali olduğu belirtildi. Bu durumda şirketin iflas etmesi ya da mal varlığının tazminatların tamamını ödemeye yetmemesi durumunda işçi aileleri yeni mağduriyetler yaşayabilecek.


Maddi ve manevi tazminat

Soma'da 301 madencinin hayatını kaybettiği facia ile ilgili adli soruşturma başlarken hayatını kaybeden işçilerin ailelerinin alacakları tazminatlarla ilgili hukuki girişimlerin de önümüzdeki günlerde başlaması bekleniyor. Madenci aileleri, destekten yoksun kalma tazminatının yanı sıra olaydan duydukları üzüntü nedeniyle de manevi tazminat talep edebilecekler. Maddi tazminat hesaplanırken, yaşamını kaybeden madencinin Türkiye'deki ortalama yaşam süresine göre muhtemel yaşayacağı süre baz alınacak. Bu süre içinde alacağı ücretlerdeki artış oranları da yine tahmini olarak hesaba katılacak. Bu gelirden davacıların alacağı muhtemel "destek" hesaplanacak. Çıkan miktardan SGK'dan bağlanan ölüm aylığı düşülerek maddi tazminat miktarı bulunacak. Madenci ailelerine ayrıca yaşadıkları üzüntü ve eleme karşılık da manevi tazminat ödemesi yapılacak. Bu tazminatlardan sadece firmanın mı yoksa firmayla birlikte TKİ'nin de mi sorumlu olduğu ise kararda belirtilecek.

TKİ de sorumluydu

Madenlerde yaşanan iş kazalarında, maddi ve manevi tazminat talepleri hem alt işveren hem de üst işveren konumunda olan TKİ'den istenebiliyor. Bu davalarda mahkemeler ve Yargıtay, hizmet alım sözleşmesi ile faaliyet gösteren firmaların yanı sıra TKİ'nin de maddi ve manevi zarardan sorumlu olduğu yönünde kararlar veriyor. Sorumluluğun "müşterek ve müteselsil" sorumluluk olarak belirlenmesi nedeniyle madenci aileleri, tazminatlarını firmadan veya TKİ'den tahsil edebiliyor. Firmaların ödeme güçlüğü çektiği ya da mal kaçırdığı durumlarda işçi ailesi TKİ'den tazminatını tahsil edebiliyor. TKİ de sorumluluğu ölçüsündeki tazminatı kendisini üstleniyor, firmanın sorumluluğuna düşen pay içinse firmaya rücu ediyor.

Maden Kanunu'na 2010'da eklendi

Ancak rödövans sözleşmelerinde işçi ailesinin tazminatı TKİ'den tahsil edebilmesini engellemeye yönelik olarak kanuna bir düzenleme konulduğu anlaşıldı. Maden Kanunu'na 2010 yılında 5995 sayılı kanunla eklenen ek bir maddeyle rödövans sözleşmelerinde sorumluluğun tamamen rödövansçıya ait olduğu belirtildi. Söz konusu maddede "Maden ruhsat sahiplerinin, ruhsat sahalarının bir kısmında veya tamamında üçüncü kişilerle yapmış oldukları rödövans sözleşmelerinde, bu alanlarda yapılacak madencilik faaliyetlerinden doğacak İş Kanunu, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili idari, mali ve hukuki sorumluluklar rödövansçıya aittir. Ancak bu durum ruhsat sahibinin Maden Kanunundan doğan sorumluluklarını ortadan kaldırmaz" hükmü yer aldı.
Maddede İş Hukuku, iş sağlığı ve güvenliği" ile ilgili hukuki ve mali sorumlulukların tamamen rödövansçıya ait olduğunun düzenlenmesi karşısında tazminatların TKİ'ye yöneltilemeyeceği belirtildi.

Anayasa'ya aykırı

Bazı hukukçular ise bu düzenlemenin İş Kanunu'ndaki genel kurallara ve Anayasa'nın "sosyal hukuk devleti" ilkesine aykırı olduğunu ve mahkemelerin Anayasa'ya aykırılık itirazı yoluyla iptali için Anayasa Mahkemesi'ne başvurabileceğini savunuyor.

Feodal dönemin haracı

Rödövans bir tür özelleştirme yöntemi olarak biliniyor. Rödövans sözleşmelerinde  maden ruhsat alanları, hak sahibi tarafından sözleşme ile özel veya tüzel bir kişiye tahsis ediliyor. Bu tahsise karşılık olarak maden ocağının işletilmesini üstlenen firma, ruhsat sahibine, ürettiği her bir ton maden için bir meblağ ödemeyi taahhüt ediyor. Fransızca kökenli "rödövans"ın Fransa kökenli rödövans (redevance) feodal dönemde 'haraç' anlamında kullanılıyordu.