"Önleme gözaltıları" İçişleri'nin niyeti

ANAYASA'YA AYKIRI

Kemal GÖKTAŞ
İçişleri Bakanlığı'nın, polise, herhangi bir suç işlemeyen kişileri, "suç işleme potansiyelleri" olduğu gerekçesiyle 12 saat ila bir gün arasında gözaltına alma yetkisi istemesi tartışma yarattı. İçişleri Bakanı Muammer Güler'in "Bir düzenleme ile önleme hapsi uygulamasını getirmek istiyoruz" sözlerine karşılık Başbakan Recep Tayyip Erdoğan önüne gelmiş bir dosya ya da teklif olmadığını belirterek "Duymadım, şimdi sizden duyuyorum" dedi. Hukukçular ise "önleme gözaltısının" Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne ve Anayasa'ya aykırı olacağını ve Anayasa Mahkemesi'nin böyle bir düzenleme yapılması halinde iptal edileceği uyarısında bulundu. AİHM'in bu konudaki kararları ise önleme gözaltısının uygulanmasının güçlüğünü ortaya koydu.

BAŞBAKAN: DUYMADIM, ÖNÜME GELMEDİ

"Önleme gözaltısı" konusunda İçişleri Bakanı Güler'in "Bazı ülkelerde 'Önleme hapsi' diye bir uygulama var. Bir eylem yapılacaksa, bu eylem sırasında olay çıkarma potansiyeli olanlar 12 saat veya bir gün süreyle gözaltına alınıyor. Hakim kararı ile de bu uzatılabiliyor. Bizde böyle bir uygulama yok. Şimdi bir düzenleme ile önleme hapsi uygulamasını getirmek istiyoruz. Eylem öncesinde istihbarat raporlarına bakılacak. Daha önce bir eyleme katılıp katılmadığına, bu eylemlerde herhangi bir olay çıkarıp çıkarmadığına bakılacak. O kişinin suç işleme veya olay çıkarma potansiyeli varsa eylem öncesi o kişi hakkında önleme hapsi cezası uygulanabilecek” sözleri üzerine büyüyen tartışma dün Başbakan Erdoğan'a soruldu. Erdoğan ""Adalet ve İçişleri Bakanlıklarınca yapılacak yeni bir düzenlemeyle polise 'niyet gözaltısı' yetkisi verileceği konuşuluyor. Bu konuda çalışma var mı?" sorusu üzerine "Duymaz uydurur kabilinden yazılı ve görsel medya bu tür şeyleri yapıyor. Benim önüme gelmiş ne bir dosya ne bir teklif var, duymadım şimdi sizden duyuyorum" dedi. Adalet Bakanlığı yetkilileri de Bakanlıkta böyle bir çalışma olmadığı gibi bu konuda kendilerinden herhangi bir görüş de sorulmadığını söyledi.

"ANAYASA'YA AYKIRI"

Marmara Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Osman Doğru, Anayasa'nın "Kişi hürriyeti ve güvenliği" başlıklı 19. maddesinde, bir kişinin hangi şartlarda gözaltına alınabileceğinin açıkça düzenlendiğini belirterek suç işlediği konusunda makul şüphe olmayan kimsenin özgürlüğünden bu şekilde yoksun bırakılamayacağına dikkat çekti. Suç işleme şüphesi altındaki kişilerin suçla ilgili "hazırlık" hareketlerine başlamış olmaları halinde, suçun önlenmesi amacıyla yakalanabileceklerini; ancak bir kişinin "kafasında suç işleme niyeti, planı var" gibi bir gerekçeyle tutulamayacağına işaret eden Doğru, "Böylesi bir düzenleme Anayasaya aykırı olur ve AİHM'e gitmeden önce Anayasa Mahkemesi'nin iptal etmesi gerekir" dedi.

Doğru bu konuda AİHM'in (o dönemki adıyla Avrupa İnsan Hakları Komisyonu) 1961 yılında verdiği Lawess kararının olduğunu, düzenleme yapılması halinde AHİM'in Türkiye'yi mahkum etmesinin yüksek olasılık olduğunu söyledi.

AİHM 52 YIL ÖNCE KARAR VERMİŞ

AİHM, Prof. Doğru'nun atıfta bulunduğu Lawless kararında İrlanda'nın, İRA militanı olduğu iddiasıyla 5 ay önleme hapsine almasını Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne aykırı bulmuştu. AİHM kararında "Gözaltına alınan veya tutulan kimse sadece kanunen yetkili makam önüne çıkarılmak için özgürlüğünden yoksun bırakılabilir. Bir suç işleme niyeti beslediğinden kuşkulanılan bir kimse, Sözleşme'ye aykırılık oluşturma ihtimaline bakılmaksızın, sadece idari bir karara dayanılarak sınırsız bir süre için gözaltına alınıp tutulması keyfi iktidarın bütün belirtilerini taşıması yanında, Sözleşme'nin temel ilkelerine aykırı sonuçlara da götürecektir" denilmişti.

ALMANYA DA MAHKUM OLDU

Prof. Dr. Durmuş Tezcan ise maçlarda olay çıkartan kişilere ilişkin böyle bir yöntem uygulandığını ancak kolay kolay kimsenin özgürlüğü keyfi olarak sınırlanamayacağını belirterek "Geçmişte mahkumiyeti olan kişiler için bu tür önleme hapisleri yaşanabilir. Almanya cinsel suçlardan mahkum olanların ikinci kez aynı suçu işlemeleri durumunda 10 yıla kadar daha tutma yoluna gtmişti. Ancak AİHM, Almanya'yı mahkum etti" dedi.